Licht voor de wereld

Licht voor de wereld

Toespraak 24 december 2022 door Franck Ploum

Gij, bron van leven – Licht (3)

1.
Nacht van droom en van verlangen. Deze nacht. Elk jaar weer. Met velen. Wereldwijd. Door de duisternis trekken. Naar een plek waar een oud verhaal klinkt. Een verhaal over geboorte. Niet zomaar geboorte, in een bed met kraamzorg en een goede zorgverzekering. Met een kinderkamer die al maanden klaar is, in de juiste kleur want we wisten ‘het wordt een jongetje’. Nee, een verhaal over geboorte dat omringd is met spanning en dreiging. Geboorte te midden van onderdrukking en mensen die in de overlevingsstand staan. Onderweg, niet gevraagd en gewild, maar gedwongen: want de bezetter wil geld zien, belasting innen. Geen volkstelling en inschrijving uit interesse naar wie de bewoners zijn van het gebied, maar omdat van de armoede ook nog afgedragen moet worden aan de keizer van Rome, de tiran van die tijd.

Een verhaal over geboorte in duisternis. Deze avond, deze nacht is geen periode binnen de 24 uur, maar een situatie: duisternis alom. Het is een geboorteverhaal als zo vele in onze duistere dagen. Het vindt plaats in een kapotgebombardeerde geboortekliniek in Oekraïne. In de schuilkelders in Jemen. Het speelt zich af onder de religieuze dictatuur van het Iraans regime. Of in de bezette gebieden in Palestina, waar men het hart vasthoudt met een nieuwe regering die van corruptie en rechts-radicale gedachten aan elkaar hangt. Een minister is veroordeeld voor terrorisme, een voor verduistering en een andere vindt dat alle bezette gebieden per direct tot Israëlisch grondgebied moeten worden verklaard. De architect van deze boevenbende, de beoogd premier wordt verdacht van fraude en valsheid in geschriften. 

Ook vandaag op heel wat plekken geen bed met kraamzorg en een geverfde kinderkamer, voor kinderen die geboren worden. Het zijn duistere tijden waarin we dit jaar die nacht van droom en verlangen vieren. Is dat waarom we hier zijn? Een laatste sprankje hoop? Een ultieme poging om de moed niet te verliezen? Of is het omdat het weer kan, dat we hier zijn? Dat het na twee jaar corona weer mogelijk is om samen te komen hier in de kerk, en thuis met familie of vrienden? Dat laatste is natuurlijk heerlijk. Hoewel het voor veel mensen daardoor ook weer een pijnlijk feest wordt: gemis van familie en eenzaamheid juist deze dagen sterk gevoeld.

2.
Wat brengt ons hier? Ik hoop van harte dat het meer is dan nostalgie of kerstidylle. Maar dan was u waarschijnlijk toch al afgehaakt samen met die andere steeds groter wordende groep Nederlanders die geloof en kerk niet meer ziet zitten. Hoewel het altijd wel weer de vraag is bij dat soort onderzoeken: wat meten ze nu? Welke vragen worden aan mensen voorgelegd? Over welke God gaat het dan? Vaak komt het in dit type onderzoeken toch niet verder dan de stereotypen Godsbeelden. Veel vragen zouden u en ik wellicht ook negatief beantwoorden.

Wat brengt ons hier? Leeft er nog hoop in onze harten? Is er nog iets van verlangen te bespeuren naar een leven of een levensinvulling die verder gaat dan de rekeningen kunnen betalen, op vakantie kunnen. Hoewel steeds meer mensen daar hun handen meer dan vol aan hebben, is dat toch niet wat je hoopt als ultieme zin en betekenis van je leven? Zien we nog uit naar wat Paulus noemt ‘leven dat nog moet komen’? En ‘leven’ gaat bij Paulus dan niet om geld en goed, niet om welvaart, maar om messiaans leven. Dat wil zeggen, bevrijdend leven, leven dat getekend wordt door vrijheid. Niet omdat je leeft in perfecte omstandigheden, in het volle licht zonder duisternis. Niet omdat je een welvarend leven kunt hebben, maar omdat je los van de omstandigheden, los van het duister dat je omringt, als mens vrij bent en kiest om je niet door het duister te laten leiden maar door een vergezicht dat diep verborgen in je leeft. Een vergezicht dat je aan de duisternis voorbij laat zien hoe waarlijk leven eruitziet.

3.
Je zou kunnen zeggen: deze nacht vieren we de dag die komen zal. Een nieuwe dag waarin onze dromen, onze visioenen van nieuwe toekomst gerealiseerd zullen zijn. De bijbel zegt dan: in deze nacht vieren we de dag die komt, de dag van Gods bevrijding. Dat is de dag van recht en vrede, van nieuw begin uit een hopeloos duistere situatie. In die duisternis gaat licht doorbreken zegt het verhaal. En dat gebeurt niet in het machtscentrum, dat gaat niet uit van hen die de touwtjes in handen hebben en die het hoogste woord hebben. Nee het gebeurt in de marge. In een uithoek. Gewone mensen in wie licht doorbreekt, omdat ze zich niet langer laten bepalen door duisternis alom. Franciscus, die lichtende mens uit de voor velen o zo duistere middeleeuwen, was de eerste die het geboortetafereel van Jezus plaatste in een armoedige stal. Niet uit man en macht, maar uit krachten kwetsbaar, niet aflatend geestkrachtig, komt de nieuwe mens.

In die zin staat deze nacht dus voor zoveel nachten, voor al die duisternis, al die onleefbare donkerten die wachten op doorbrekend licht. En ook voor de duisternis in ons persoonlijke leven. Onze worsteling met wie we zijn, met onze donkere kanten. Met onze teleurstellingen en onze oververmoeidheid om staande te blijven. En voor steeds meer mensen ook het gevecht tegen depressies of de spoken en angsten van het verleden. 

Je wordt uitgenodigd om die duisternis wel serieus te nemen maar ze niet leidend te laten zijn in je leven. Diep in jou ademt, roept de messiaanse mens, die ook in jou geboren wil zijn. Jij bent geroepen, bestemd, jij mens bent bedoeld voor een ander leven: in ware vrijheid, in liefde, maar in het groot ook, in gerechtigheid en vrede.

En die vrijheid en liefde vind je niet in overdaad en consumptie, die vrijheid vind je niet in jezelf kwijtraken in de verwachtingen die anderen van jou hebben. En die vrijheid en liefde raak je niet kwijt wanneer de verwarming een graadje lager moet, of wanneer je een keer minder op vakantie kunt door de hoge prijzen. Je raakt ze kwijt wanneer je jezelf verliest in de duisternis, of wanneer je je eigen pijn en teleurstelling botviert of afwentelt op anderen, kwetsbaren, vluchtelingen. Of wanneer je je afsluit voor de onvrijheid, het onrecht en de ellende van de ander, dichtbij en ver weg. Dan raakt werkelijke vrijheid en echte liefde uit het zicht.

Die vrijheid en liefde hebben dus niets te maken met omstandigheden, maar met jou als mens, of je in contact staat met wie je ten diepste bent, of je verbinding kunt en wilt maken met anderen en of je kunt ervaren dat je licht en evenbeeld mag zijn van die God bevrijder die zich toont waar kracht plaats maakt voor kwetsbaarheid, waar macht het veld moet ruimen voor humaniteit. De messiaanse mens, de nieuwgeboren mens, de mens van die nieuwe dag die komt, is een mens die in alle kwetsbaarheid kiest voor licht en liefde, voor humaniteit en ook voor solidariteit. En daaraan vasthoudt hoe duister de tijden ook zijn.

4.
Gaat dat dan echt gebeuren, die geboorte of die hergeboorte? Gaat de donkere nacht plaats maken voor iets nieuws, ook dankzij mij? Niet vanzelf, alleen als wij het met elkaar willen, als wij het zelf willen. Dit is geen nacht van toverkunstjes. Het is een nacht van nieuw begin in ons. Bewustwording. De nacht maakt geen plaats voor de dag die komt, omdat er van buitenaf wordt ingegrepen. Dan is het lang wachten. Het bevrijdingslied van Maria, het Magnificat, is een lied van binnenuit. Zij kiest er zelf voor te leven van een visioen, om open te blijven staan en ontvankelijk te blijven voor elk nieuw begin dat de duisternis om haar heen kan verdrijven, kan openbreken naar licht en liefde.

Nee, het gaat dus niet vanzelf. Wij moeten actief bijdragen en ja zeggen. Dan worden wij nieuwe mensen, dat wil zeggen: wij worden ons bewust van de duisternis waarin we leven en wij gaan zien dat het zo niet hoeft te zijn. Dat wij ons niet naar de duisternis hoeven te voegen. Dat het duister niet ons leven hoeft te bepalen. Wij worden ons bewust van de kracht tot hergeboorte die in ons zit en die ons wegtrekt uit donker en richt op de nieuwe dag die komt.

Deze nacht mag licht doorbreken in ons. Niet als privébezit, als eigendom, maar als kracht voor onszelf en de wereld. Een lichtkracht die toekomst schept voor mens, voor de uitgeputte aarde en alles en iedereen die snakt en verlangt naar de dag die komt, aan de nacht voorbij. Dat is wereldwijd, universeel: ‘Goed nieuws voor heel de wereld, alle mensen van goede wil’.

Ik wens u alleen een zalig, gezegend, inspirerend en vreugdevol kerstfeest toe.