Toespraak 3 december 2023 door Franck Ploum
Serie: Een jaar lezen uit Lukas (7)
Gelezen: Lukas 1,26-56
1.
Terwijl ons land nog staat te schudden op haar grondvesten en veel mensen zoeken naar houvast of duiding, om de gebeurtenissen van 22 november te kunnen begrijpen, openen we vandaag de adventstijd. Een periode die voor velen van ons nog wordt gekleurd door het sinterklaasfeest van deze dagen. Enkele deskundigen gaven deze week op de radio adviezen om te voorkomen dat het familiefeest van Sinterklaas zou ontaarden in familieruzies door al te spitsvondige gedichten over het stemgedrag van een familielid of over uiteenlopende standpunten in de oorlog tussen Israël en Palestina. Om maar eens twee van de vele polariserende thema’s te noemen die ons deze weken, maanden, omringen.
Zelfs de jaarlijkse oververhitte discussie over de kleur en het uiterlijk van Piet is er door naar de achtergrond gedreven. Of mogen we stellen dat die polariserende discussie voor een groot deel achter ons ligt? Ik vrees van niet. Op sociale media las ik net iets te vaak, naar aanleiding van de verkiezingsuitslag, ‘Goed zo! En nu ook Zwarte Piet weer terug!’
De onvrede van veel mensen is behalve een voedingsbodem voor verzet tegen heersende structuren en macht en strijd voor verbetering van hun levenssituatie, voor veel mensen ook een voedingsbodem voor nationalisme, traditionalisme en een hang naar een nostalgisch verleden waarvan je de vraag kunt stellen of het ooit bestaan heeft. Rob Wijnberg, hoofdredacteur van De Correspondent noemde dat in zijn column van 23 november, Nostalgisch Nationalisme. En zo schrijft hij: ‘De nostalgisch nationalisten, al jaren wereldwijd in opkomst, hebben gemeen dat ze vooruitgang zien als iets dat in de tijd achter ons ligt.’ Het is de tijd van voor de globalisering, de tijd dat de vreemdeling nog ver weg woonde, dat de aarde nog een bodemloze hulpbron en onbegrensde afvalbak was, barbecueën nog gewoon met massa’s vlees kon en het boerenleven nog romantisch was.
Er is volgend Wijnberg echter een probleem met dat nostalgische verleden. Het is een ‘gelogen verleden, omdat het nooit echt heeft bestaan’. Maar tegelijk, zo zegt hij, is het ‘wel een aantrekkelijk verleden, goed voor 74 miljoen Amerikaanse stemmen op een pathologisch leugenaar, 17 miljoen Britse stemmen voor een exit uit de Europese Unie, 14 miljoen Argentijnse stemmen op een extreemrechtse klimaatontkenner en nu in ons land goed om een partij als de PVV in het zadel te tillen.
Natuurlijk zijn er ook heel veel mensen blij met de overwinning van Wilders. Ik kreeg van diverse mensen persoonlijke reacties op mijn verontrustte berichten op sociale media. Ze vertelden over hoe ze hun baan waren kwijtgeraakt door ziekte en dat ze na 2 jaar later nog steeds zaten te wachten op een definitieve uitkering. Iemand vertelde over de wachtlijst van 10 jaar voor een huurhuis en dat haar leven nog steeds niet echt kon beginnen. En een ander maakte zich zorgen over de buurt waarin hij woonde die totaal van kleur verschoten niet meer leek op de buurt waarin hij was opgegroeid.
Ik kan de zorgen die uitgesproken werden begrijpen en heb gepoogd met begrip te antwoorden (overigens zonder daarbij steeds te roepen ‘ik sta aan jouw kant’). Maar ik heb ook steeds de vraag gesteld: ‘En Geert gaat dit voor jou oplossen?’ Ik geloof niet dat de PVV iets gaat oplossen. Bovendien is Geert Wilders voorlopig druk bezet met het vullen van zijn ijskast. Alle discriminerende en racistische opvattingen die even niet handig zijn, worden geparkeerd, maar niet ontkracht. Hij kan het maar niet begrijpen dat anderen zijn goede bedoelingen niet zien. Maar gelukkig zijn er ook nog mensen die wel aan zijn kant staan en mocht hij felicitaties ontvangen van het Kremlin, van Orban uit Hongarije, van Marin Le Pen uit Frankrijk, De Winter uit België en natuurlijk van de kersverse extreemrechtse president Javier Milei van Argentinië. Als dat geen mooi rijtje is om in te staan!
2.
Maar wat dan wel? Als het niet een aantrekkelijk nostalgisch verleden is, dat ons vooruit gaat helpen, wat is het dan wel? Wat kan ons dan wel nog hoop, uitzicht en perspectief geven? Hoe vinden we wel een vergezicht dat ons uit de duisternis optilt en zicht geeft op toekomst aan de nacht voorbij?
In plaats van de schuld van ons ongeluk, onze onvrede, onze moeilijke situatie af te wentelen op andere mensen in kwetsbare posities, onze hoop te vestigen op masculien machtsvertoon, onze oren te laten hangen naar klimaatontkenners of blind te vertrouwen dat de vrije markt het allemaal wel zal oplossen, roept het bijbels verhaal ons op om iets heel anders te doen. En dat heel andere druist veelal in tegen alles wat we gewend zijn, wat we kennen, wat we herkennen. De weg uit de duistere nacht is de weg van het afdalen, de weg van de hoogte naar de laagte, de weg van de macht naar het kwetsbare, de weg van mannelijke potentie naar zachte krachten. De groten der aarde, zij wanen zich God, in hun macht en kracht, in hun veelal masculiene taal en hun denigrerende woorden voor wat klein en zwak is. En daarbij vergeten ze dat de God van het bijbels verhaal nu juist is afgedaald en zichtbaar is geworden in empathie, in geestkracht, in tochtgenootschap met de armsten, de kleinsten, de minste der mijne.
3.
‘Hoe zal dat ooit geschieden, daar ik geen man beken’, zegt Maria tegen de afgedaalde stem die haar heeft gehoord en gezien in haar eenvoud en in haar lijden. Maar het zal juist geschieden omdat ze haar hoop niet gevestigd heeft op dat gangbare mannelijke en krachtige. Echt nieuw begin, echte vrijheid, wil baan breken in mensen die durven af te dalen, die naar binnen durven te keren, die in zichzelf de hoop en het vertrouwen niet hebben laten varen.
Na de boodschap aan Zacharias, dat zijn vrouw Elisabeth een kind mag ontvangen dat de naam Johannes zal dragen, is er in het Lukasevangelie nu een boodschap aan de jonge vrouw Maria, aan Marjam in het Hebreeuws. Zacharias, gericht op macht en kracht, gericht op het bekende en heersende, kon het geloven en werd met stomheid geslagen. Maria herkent in de stem het diepe verlangen naar nieuw begin, haar bron van hoop wordt aangeboord en zij opent zich voor wat komen gaat. Maria staat symbool voor alle mensen die zich niet neer willen leggen bij de feiten van macht en geweld en die de status quo niet willen versterken door te vervallen in cynisme of door eraan deel te gaan nemen. Haar keuze is visionair en stoutmoedig. Ze gelooft in de toekomst en weet dat wie de hoop voedt bijdraagt aan de komst van een nieuwe tijd. Die nieuwe tijd zal alles hebben wat haar tijd niet heeft: gerechtigheid en vrede, echte vrijheid niet voor een paar maar voor allen.
Daarom moeten tronen plaats maken voor eenvoud, heersers voor de kwetsbaarheid van een kind, paardenkracht voor een eenvoudige ezel. Alleen zo kan de belofte van nieuw begin waar worden gemaakt. Die belofte wordt namelijk niet zomaar ingelost, die wordt ons niet van buitenaf in de schoot geworpen, nee die moet in ons, in ieder van ons geboren worden, waarheid worden, gehoord, gevoeld, doorleefd en geleefd worden. Dan wordt ze ingelost.
4.
Mensen worden die de belofte van nieuw begin waarmaken. Mensen aan wie nieuwe geboorte kan geschieden, omdat we ons niet klein laten krijgen door en hoopvol vasthouden elk kleine teken van licht, tegen de duisternis is.
De dag na de verkiezingen, 23 november, plaatste ik een tekst op sociale media, het was voor mij een manier om alles wat er in me opkwam te kanaliseren. De tekst vond veel herkenning merkte ik en is afgelopen weekend in een aantal geloofsgemeenschappen voorgelezen. Als afsluiting daarom ook hier deze woorden:
Als gitzwarte wolken boven veelkleurig landschap
stapelen verdeeldheid en uitsluiting zich op
om dromen te doden, visioenen te stoppen
land en mens te verdelen in wij en in zij
woorden als zwaarden in handen van macht
proclamerend de natie, bouwend de muren,
klovend en klievend, verdelend en dodend
het diepe verlangen naar verbindende taal.
Laat – tegen de klippen op – de hoop niet varen
houdt vast aan het vergezicht en laat geen
cynisme je handen en voeten verlammen,
geen zuurheid je inzet en daadkracht verslappen
laat je hart niet verstenen, denken niet vergiftigen,
je ogen niet verblinden, mond niet verstommen,
want dan is – zonder einde – verloren
mens en aarde, veelkleurig landschap voor allen.
Hoop, grijp je in mij vast! Vlieg mij naar bergen
van vergezichten aan deze dag voorbij
dat ik zie: een nieuwe morgen, licht en wolken
dat ik hoor: vogels fluitend echte vrijheid.
Franck Ploum
Ik wens ons allen individueel en ons als gemeenschap met elkaar, een goede en hoopvolle adventstijd toe.
Zeg Amen, dat het zo moge zijn.