Jezus in Galilea

Toespraak 30 september 2023 door Franck Ploum

Serie: Een jaar lezen uit Lukas (3)

Gelezen: Lukas 4 (delen)

1.
De evangelieverhalen situeren het beginnend optreden van Jezus allemaal in de omgeving van Galilea. Galilea werd door de joodse religieuze overheid, die zetelde in Judea en rond de tempel in Jeruzalem, eeuwenlang beschouwd als een verloren gebied: ‘Galilea der volkeren’ werd het minachtend genoemd. De volkeren, de heidenen, dat is de aanduiding voor alles wat niet-joods is of zich niets aan de joodse leefregels gelegen laat liggen. Die lui daar doen maar wat, ze zijn onrein door hun gedrag.

Op het platteland van Galilea, ver weg van Judea en Jeruzalem, ver weg van de heersende religieuze en politieke macht, daar woonden en leefden gewone mensen, Joden en niet-joden, daar woonden zij die geslagen werden door het harde leven. Er heerste armoede, er was daar leven dat geen leven was. Voordat Jezus zijn reis richting Jeruzalem inzet, speelt in alle evangelieverhalen het bevrijdingsverhaal van Jezus zich af bij de mensen die geminacht worden, bij de niet-gelukkigen, bij de verliezers. Te midden van die mensen is Jezus bevrijdend aanwezig.

Deze week verklaarde de voormalig directeur van de belastingdienst dat ambtenaren van de belastingdienst al in 2012 waarschuwden voor de gevolgen van het massaal terugvorderen van de kinderopvangtoeslag. ‘Als we dat gaan doen dan richten we een bloedbad aan’! En zo werd het ook aan de toenmalig staatssecretaris medegedeeld.  Diezelfde staatssecretaris werd deze week tijdens het verhoor met deze uitspraak geconfronteerd en hij zei: ‘ach ja, dat werd zo vaak gezegd, maar ik heb dat toen helemaal niet begrepen als een serieuze opmerking.’  Maar een bloedbad werd het, van werkeloosheid, ontwrichte gezinnen en kinderen die uit huis werden geplaatst. Jarenlang leefden mensen op de rand van de afgrond, door onterechte vorderingen van de overheid. Zij werden de verliezers die door het machtscentrum niet gezien werden, miskend en ontkend werden.

Een bloedbad, ook Rotterdam kan er sinds gisteren van meepraten. Wat gaat er in je om, hoe ziek ben je dat je dit in je hoofd haalt en ook nog uitvoert?

Een bloedbad, daar wisten ze in Galilea ook alles van. Want juist in Galilea had de Joodse Oorlog diepe wonden geslagen. Romeinse legioenen onder leiding van Titus (de latere Keizer) kwamen op weg naar Judea en Jeruzalem plunderend en moorden door Galilea. En dat meer – zo wordt verteld door Flavius Josephus, joodse geschiedschrijver in Romeinse dienst – dat meer kleurde rood van het bloed, een bloedbad. Want het volk werd richting het meer gedreven en aan de oevers werd het afgeslacht.

Zij die probeerden te ontkomen door in boten te stappen, hun boten werden in brand geschoten en zij verdronken brandend. En na elke slachtpartij kwamen de herauten het de keizer melden: Eu-angelion! Evangelie! Goed nieuws: Weer een dorp platgebrand en haar bewoners om het leven gebracht.

Die waargebeurde geschiedenis klinkt door, moet je mee-horen, wanneer je de verhalen hoort of leest over Jezus in de landstreken van Galilea. Daar in de diepste ellende laten de schrijvers van de evangelieverhalen bevrijdende woorden klinken. Wie spreekt bevrijdende woorden in de bloedbaden van onze dagen? Of beter nog: wie spreekt niet alleen bevrijdende woorden, maar brengt ze ook in de praktijk?

2.
Nadat Jezus uit de woestijn van beproeving is gekomen, laat Lukas hem spreken in de synagogen van Galilea. Lukas vindt het belangrijk dat Jezus gezien en verstaan wordt vanuit en binnen de traditie waarin hij stond: het jodendom. En de woorden die Jezus spreekt zijn eu-angelon: evangelie – goed nieuws. Maar een ander goed nieuws dan dat van de keizer. Bevrijdende woorden van Jesaja roept Jezus in herinnering. Alsof hij wil zeggen: jullie hier in zak en as, jullie met je bloed doordrenkte geschiedenis, met jullie pijn en verlies en trauma’s: weet je nog dat verhaal waarin wij staan, waaraan wij ons vast hebben gehouden in dagen van ballingschap en onderdrukking: goed nieuws voor de armen, blinden die gaan zien, gevangenen die worden vrijgelaten. Kennen jullie dat verhaal nog? Durf je te vertrouwen dat het aan jou nog kan geschieden? Dat jij je niet langer hoeft blind te staren op wat geweest is, dat jij de armoede waar je ingeduwd bent door de overheid, te boven kunt komen, en dat jij vrijgelaten zult worden, bevrijd uit je duistere leven? Durf weer te vertrouwen, dan gaat het Schriftwoord vandaag in vervulling, dan is er genezing mogelijk!

3.
Genezen, in bijbelse betekenis, is bevrijden. In het Johannesevangelie wordt hier vaak het woord ‘losmaken’ voor gebruikt. Genezen, losmaken, is bevrijden uit wanorde en onrecht. Het is betrekkingen tussen mensen weer heel maken. Genezen wil zeggen dat wanorde en onderdrukking, verstoorde betrekkingen, slechte menselijke verhoudingen, geen ongeneeslijke ziekten zijn. Daarvan loskomen, daarvan genezen is te doen zegt het bijbels verhaal. De situatie waar je in zit is geen noodlot, geen onontkoombaar doemscenario, je kunt eruit losgemaakt worden, van genezen worden. Dat is de boodschap van Jezus voor de mensen in Galilea. En die boodschap wortelt in heel die verwachting van Israël, verwoord bij monde van de profeten als Jesaja: gekomen ben ik om te bevrijden, en vandaag is de dag dat het gaat gebeuren.

Genezen, wie wil dat niet? Natuurlijk willen we gezond zijn, vrij van ziekte. En we willen genezing van de wereld waarin we leven. Solidariteit willen we. De beelden van de stromen vluchtelingen zijn ziekmakend. En als ze er toch zijn, dan willen we humane opvang van mensen. Natuurlijk willen we een gezonde leefomgeving en schone energie willen we ook. Allemaal zaken waar we voor zijn. Maar dat zijn woorden. Zal het ook gaan gebeuren aan ons? Natuurlijk ben ik voor, maar toch liever geen windmolens in mijn achtertuin, geen asielopvang in mijn dorp. En de solidariteit mag me niet mijn luxe kosten. En gezondheid graag, maar mijn sigaretje kan ik niet missen.

Hoe moeilijk is het om naar jezelf te kijken in plaats van de bevrijding te verwachten van anderen? Wat mag een nieuwe wereld mij kosten? Welke bijdrage mag het visioen van losgemaakt en genezen leven van mij vragen? Het visioen of de verwachting die je koestert uitspreken of beamen is niet zo moeilijk, maar ben je ook echt van plan het te volbrengen, eraan te werken?

Wat heeft die zoon van Jozef toch mooi gesproken (LK 4,22), wat kan die het toch goed zeggen! Allen betoonden hem bijval. Maar toen de vraag naar hun eigen bijdrage werd gesteld, toen de intrinsieke motivatie van de toehoorders zelf aan de orde kwam, toen werden zij van woede vervuld. ‘Wie denkt hij wel dat hij is?’.

4.
Wonderlijk dat juist in het religieuze hart, de synagogen, de bevrijdende woorden niet worden herkend, als authentiek en komend uit de eigen traditie. Kennelijk hebben de religieuze instituten zich ook neergelegd bij de machtsfeiten. Of vinden ze de status quo ook wel prima, dat geeft rust en zorgt dat de machtsverhoudingen blijven zoals ze zijn, met alle voordelen voor hen die aan de synagoge en tempels zijn verbonden. Ook in Kafarnaum wordt de vraag gesteld: ‘Wat zijn dat voor woorden die deze man spreekt? Wat is dat voor een ‘vrijmacht’ staat er dan. Ik kende dat woord helemaal niet, vrijmacht. Het woordenboek zegt ‘macht boven alle macht, meestal van God’.

Frans Timmermans zei in zijn eerste speech voor de leden van PvdA/GroenLinks dat macht geen vies woord is, zolang je het gebruikt voor een goede zaak, voor goede idealen, om dingen voor elkaar te krijgen voor mensen in kwetsbare posities of voor een beter klimaat. Daar heeft hij natuurlijk wel een punt. Maar in de politiek moet je hoe dan ook altijd het machtsspel spelen en ik denk dat het daar nu juist zo vaak fout gaat. En vrijmacht, zou je kunnen zeggen staat boven de machten, neemt niet deel aan het spel. Wellicht is dat wat door mensen rond Jezus herkend wordt.

Echte bevrijding is dat je loskomt van het spel der machten en dat vraagt dat je jezelf ook niet van machtsspel bediend. Dat is niet eenvoudig. Ik denk alleen al aan mijn communicatie met de kinderen. Als de spanning hoog oploopt, om dan weg te blijven van macht, machtsuitspraken en geen gebruik te maken van de machtspositie die ik ten opzichte van de kinderen heb, dat is een hele opgave. Dat is vallen en opstaan.

Jezus is geen speelbal van machten, omdat hij neergezet wordt als volstrekt zichzelf. Zoals dat ook al in het verhaal over de beproevingen met de tweedrachtzaaier gebeurde. Wie gefundeerd is in bevrijdende woorden wordt ongrijpbaar voor machten die je in bezit kunnen nemen. En machten dat kun je lezen als de macht van onderdrukkende regimes die bloedbaden aanrichten, maar ook als de destructieve gedachten over jezelf, die jou in de greep hebben en die je bent gaan geloven, met alle gevolgen van dien. Vrijmacht is een macht die je weerbaar maakt voor wat van buiten komt, omdat het je innerlijk sterk en vrij maakt. Duisternis die vaak bij macht hoort heeft geen vat op je.

5.
Galilea zit in de duisternis en het is dan ook in de duisternis dat mensen naar Jezus toekomen. Ze zitten gevangen in ziekte en levensangst en ze hopen op een bevrijdend woord, een perspectief. Iemand die handen oplegt en geneest. Iemand die – in woorden van burgemeester Aboutaleb – ‘sloten van tranen’ weet te trotseren. Die blijft en nabij is, die weet van troosten en van helen. Iemand die betrouwbaar is en die het licht weer doet opgaan. Iemand die solidair blijft zo lang als de nacht duurt en pas weggaat als het weer dag is geworden.

Het beginnend openbaar optreden van Jezus, is bij Lukas gevuld met verhalen van genezing en nieuw begin. Tegen het eu-angelon, het evangelie van Romeinse macht, wordt een ander evangelie geplaatst: dat van bevrijding, van loskomen van duisternis en het vrijmaken van machtsspelletjes. Uiteindelijk, zo lijken de verhalen te zeggen, kun je die beweging, het gaan van die weg niet aan een ander overlaten. Je zult zelf die weg moeten gaan.

Jezus kan dus niet blijven waar hij is, je kunt hem niet vasthouden. Aangeraakt en geïnspireerd zul je het zelf moeten doen. ‘Het moet immers dat niet alleen jij, maar ook anderen aangeraakt en geïnspireerd moeten worden, ja zelfs de synagogen in Judea moeten het gaan horen.

Oftewel: het politieke en religieuze machtscentrum moet overtuigd raken dat het enkel toekomst heeft als het zich vrij maakt van macht en teken wordt van gerechtigheid en liefde. Misschien moeten we op dat criterium de verkiezingsprogramma’s voor 22 november maar eens gaan lezen. Want de macht en de machtsspelen hebben al te veel bloedbaden aangericht.