Toespraak bij online-viering van 2 januari 2022 door Franck Ploum
Gelezen: Matteus 2,1-12
De online viering is hier terug te kijken
Het geboorteverhaal van Matteüs ademt een heel andere sfeer en heeft ook een andere bedoeling dan de verhalen waarmee Lukas en Johannes hun evangelie beginnen. Matteüs schrijft na de ervaring van de kruisdood, de verrijzeniservaring en niet te vergeten de vernietiging van Jeruzalem in het jaar zeventig, met een grote literaire vrijheid, gebaseerd op Oudtestamentische modellen. Het accent ligt bij Matteüs vooral op de politieke verhoudingen en de politieke implicaties van Jezus’ verkondiging. Het is een verhaal over koningschap en macht. En over geloof en ongeloof binnen en buiten Israël. Wie moet er gehuldigd worden? En wie zijn er bereid te huldigen?
Onmiskenbaar is er in het tweede hoofdstuk van de evangelist Matteüs ook sprake van een botsing. Centrale vraag is ook hier: waardoor laat jij je sturen en bepalen? Daar wie en door wat laat je je inspireren om je leven inhoud en richting te geven. Koning Herodes – plaatsbekleder namens de Romeinse bezetter, en Jezus – pasgeboren koning van het door de Romeinen onderdrukte Joodse volk, staan in het kerstevangelie van Matteüs lijnrecht tegenover elkaar.
Het koningschap zoals we dat uit de geschiedenis kennen is er een van verdeel en heers, van oorlog en macht. Op veel plaatsen is het zelfs een koningschap van onderdrukking en bruut geweld. Tot op vandaag. Herodes is het prototype van dit type koningschap. Hij liet zelfs zijn eigen zoons vermoorden omdat ze iets te veel ambitie hadden om hem op te volgen waardoor Herodes zich bedreigd voelde. Een vader die zijn eigen zoons vermoord, een ouder die zijn kinderen vermoord, dat historisch feit is de aanleiding voor Matteüs om zich de literaire vrijheid te veroorloven een kindermoord te introduceren. Herodes wordt in het verhaal weliswaar niet bedreigd door zijn zoons, maar wel door een mogelijke nieuwe koning die geboren zou zijn en zijn koningschap in gevaar brengt.
Een stem wordt in Rama gehoord (Jer. 31,15 / Mt 2,18), gehoord wordt een stem op zoveel plekken in onze wereld. Al die Rachels die wereldwijd wenen om hun kinderen die niet meer zijn. Met bruut geweld vermoorde toekomst om mensen onder de duim te houden en te onderdrukken.
Er moet een einde komen aan dit type koningschap, aan deze willekeur van macht en machtsmisbruik.
Er moet een einde komen aan het slachtofferen van mensen omwille van de heersende macht. Hoe dat moet gebeuren, laat Matteüs horen in zijn visie op alle gebeurtenissen en verhalen rond Jezus, zijn leven en zijn kruisdood. En die visie opent hij met een scene waarin Jezus en Herodus tegenover elkaar worden geplaatst als complete tegenpolen, als beeld van oude tijd en van nieuw begin, nieuwe toekomst. In het evangelie van Matteüs ligt het accent op de politieke verhoudingen en de politieke implicaties van Jezus verkondiging. Het is een verhaal over de ware betekenis van koningschap en van macht-gestuurde toekomst tegenover waarden-gestuurde toekomst.
Om zijn boodschap duidelijk te maken schroomt Matteüs niet om oude verhalen en historische feiten opnieuw te gebruiken en te interpreteren in het licht van Jezus’ verkondiging. Niet alleen het verhaal over Herodes en zijn zoons. Ook het verhaal over de drie Magiërs heeft reeds oude – deels historische – wortels. Volgens de traditie zouden Perzische wijzen door de bestudering van de sterren de geboorte van Cyrus voorspeld hebben. Cyrus werd later een groot koning die het Perzische wereldrijk vestigde. In het tweede boek Jesaja, wordt deze koning Cyrus getooid met de titel, gezalfde Gods. Dit deed Jesaja, omdat deze koning Cyrus in 538 voor onze gangbare jaartelling Babylon veroverde, waar op dat moment het joodse volk in slavernij leefde. Vervolgens gaf Koning Cyrus het Joodse volk haar moederland terug. Zo werd deze koning een instrument van Gods-wege voor een nieuw begin en het herstel van Israël.
Matteüs poneert Jezus als een koning die redding komt brengen aan het Joodse volk. En dat doet hij niet door hem neer te zetten als krijgsheer, als een mens van man en macht. In de lijn van Jezus’ verkondiging doet hij dat door Jezus aan het begin van zijn evangelie te presenteren als een mens die zich door waarden laat sturen: solidariteit, opkomen voor de zwaksten, algemeen belang voor eigen belang. Jezus brengt het volk terug bij het oude verhaal waaruit het is ontstaan, gegroeid en opgebouwd: de Tora, het waardenverhaal bij uitstek.
Dus zijn er magiërs die zijn geboorte aankondigden na de bestudering van de sterren. En dus moet Jezus wel uit het koningshuis van David stammen. En ja, zelfs de roep uit Egypte moet klinken, om het verhaal compleet te maken. Zoals Mozes eens geroepen werd uit Egypte om te komen redden en te bevrijden uit de slavernij, zo laat Matteüs, Jozef en Maria met hun kind Jezus terugroepen uit Egypte opdat hij op latere leeftijd redding kan brengen aan het door de onderdrukte en geknechte volk.
Voor wie of voor wat zijn wij bereid om door de knieën te gaan? Politiek, economisch, sociaal? We leven in een wereld waarin solidariteit steeds meer onder druk komt te staan. We leven in een tijd met vooral aandacht voor de verschillen. Een tijd waarin muren worden opgetrokken. Verschillen tussen groepen en volken worden benadrukt. En vooral ook de verschillen tussen ‘wij hier in Europa’ en zij die aankloppen aan onze grenzen. Solidariteit is een moeilijk begrip geworden en niet eenvoudig vorm te geven. En toch, als het gaat om het koningschap dat Jezus ons voorleefde, is dat het koningschap waarop we ons moeten richten: het koningschap van de dienstbaarheid, van de solidariteit. Buigen we voor die realiteit, of kiezen we een ander pad? Leggen we ons neer bij de schijnbaar onontkoombare feiten, of zoeken we tochtgenoten die met ons weigeren dit als enig mogelijke route te zien?
Er is een andere route mogelijk. De Schrift haalt ons weg bij de machtscentra en leidt ons naar de periferie, daar waar mensen hun gewone leven leiden en niet in veel gevallen eerder proberen te overleven, dan aan leven-ten-volle toekomen. Plekken die niet in de spotlights staan en in het nieuws komen. Van Bethlehem, naar Egypte, naar Nazareth en dan uiteindelijk daarna pas richting Jeruzalem. Eerst moet er met elkaar geoefend worden in saamhorigheid en humaniteit, gewoon op de plek waar we zelf leven. Eerst moet ieder van ons zijn of haar eigen Egypte doortrekken, onze eigen onvrijheid en belemmeringen overwinnen, om vervolgens solidair met elkaar en de zwaksten vooral, op weg te gaan. Om van stad tot stad en streek tot streek, bevrijdende woorden te spreken, mensen op te tillen, op weg te zetten. Tochtgenoten te worden van en met elkaar op weg naar die nieuwe wereld, waar dat koningschap van solidariteit en dienstbaarheid, recht en vrede de scepter zwaait. Dan zijn we sterk genoeg om alle Jeruzalems van deze wereld, alle machtscentra omver te werpen en de machtsbolwerken te slechten. Zodat de weg vrijgemaakt kan worden in ons eigen leven, in onze omgeving, in ons land, voor die nieuwe wereld. Die komen zal!
Ik wens iedereen op deze weg vrede en alle goeds en een gelukkig 2022.